Cách tập thể dục cho người bệnh hen phế quản

Hen phế quản là bệnh lý viêm mạn tính của đường hô hấp. Không chỉ ở người lớn mà hen phế quản ở trẻ em thực sự ảnh hưởng rất nhiều đến tâm lý trẻ khi không thể mặc sức vui đùa cùng bạn bè. Thời điểm cận kề năm học mới, nhiều phụ huynh đưa con em đến các cơ sở y tế xin xác nhận mắc bệnh hen phế quản cho trẻ để miễn học môn thể dục. Sự lo lắng của những phụ huynh này không hẳn là không có cơ sở. Gắng sức (khi tập thể dục thể thao chẳng hạn) là một trong các yếu tố nguy cơ dẫn đến khởi phát cơn hen – khó thở cấp. Hiện tượng này đã được John-Floyer mô tả năm 1698 với tên goị là hen gắng sức.

Câu hỏi được nhiều người quan tâm là: người mắc bệnh hen có được tập luyện thể thao không? Cách nào để tránh được cơn hen khi gắng sức?

Các yếu tố ảnh hưởng đến hen gắng sức

Hen gắng sức gặp ở khoảng 70-90% bệnh nhân hen. Đặc biệt là khoảng 10-14 % trẻ bình thường cũng có thể đột nhiên bị lên cơn hen khi gắng sức dù trước đó có vẻ hoàn toàn khoẻ mạnh.

Có nhiều yếu tố có thể dẫn đến sự khởi phát và mức độ nặng của tình trạng hen gắng sức.

Bệnh hen có được kiểm soát tốt?

Nếu hen phế quản được điều trị phòng ngừa tốt, khi gắng sức bệnh nhân sẽ ít bị lên cơn hen hơn. Nhưng nếu người bệnh quên dùng thuốc hoặc không tuân thủ tốt các chỉ dẫn của bác sỹ thì thậm chí cơn hen có thể khởi phát ngay cả khi không gắng sức hoặc gắng sức nhẹ.

Điều kiện môi trường

Một trong các yếu tố nguy cơ khiến người bệnh lên cơn hen là không khí lạnh kèm theo độ ẩm thấp. Bên cạnh đó không khí ô nhiễm, bụi nhiều, khói thuốc lá, phấn hoa, lông vật nuôi… cũng có thể là tác nhân khỏi phát cơn hen.

Tình trạng sức khỏe của người bệnh

Nếu người hen phế quản đang trong tình trạng căng thẳng, lo lắng hoặc đang mắc các bệnh lý viêm đường hô hấp thì cơn hen có thể xuất hiện bất cứ lúc nào.

Hoạt động gắng sức

• Các hoạt động thể lực đòi hòi sự gắng sức liên tục như thể dục nhịp điệu, aerobic, chạy đua, đua xe, đua thuyền… dễ khiến hen gắng sức xuất hiện
• Cường độ gắng sức cũng là một yếu tố quyết định. Môn thể thao hoặc hoạt động thể lực càng mạnh mẽ đòi hỏi nhiều sức lực càng có nguy cơ cao. Ví như cử tạ, tập gym, vật, mang vác vật nặng…
• Thời gian gắng sức càng kéo dài nguy cơ khởi phát con hen càng lớn

Làm thế nào để người bệnh hen phế quản vẫn tham gia được các hoạt động thể thao

Dựa vào các yếu tố ảnh hưởng đến hen gắng sức bên trên người bệnh hen cần lưu ý một số điểm sau để có thể tập luyện thể thao và tránh lên cơn hen

Tuyệt đối không hoạt động gắng sức hay thể thao khi đang có cơn hen

Luôn có thuốc dự phòng hen bên người

Điều trị trước khi gắng sức

• Dùng thuốc từ 10 – 20 phút trước khi gắng sức
• Sử dụng các thuốc dãn phế quản tác dụng nhanh bằng đường hít dưới dạng bình hít định liều. Salbutamol là thuốc hiệu quả nhất và là lựa chọn hàng đầu. Đây cũng là loại thuốc mà Tổ chức Olympic quốc tế cho phép vận động viên sử dụng trong thi đấu thể thao. Thuốc có tác dụng sau 5 phút, đạt hiệu quả tối đa sau 15 phút và duy trì tác dụng trong 1 – 2 giờ. Người bệnh cần tham khảo kỹ cách sử dụng trong tờ hướng dẫn sử dụng hoặc theo chỉ dẫn của bác sỹ để đạt được hiệu quả tốt.
• Một số thuốc có tác dụng dãn phế quản kéo dài cũng là một ưu tiên. Tuy nhiên với các vận động viên thi đấu thể thao thì loại thuốc này không được sử dụng.
• Nhóm thuốc đối kháng Leukotrien có ưu điểm là dùng được dạng uống. Tương đối an toàn được hiệp hội FDA cho phép sử dụng ở trẻ nhỏ.

– Điều trị hen lâu dài

• Phần lớn các dạng thuốc hít corticoid là loại được sử dụng nhiều trong điều trị hen lâu dài. Tuy nhiên loại thuốc này có khá nhiều tác dụng phụ không mong muốn nên người bệnh cần tuân thủ theo chỉ dẫn của bác sỹ.
• Để đạt được hiệu quả trong điều trị và dự phòng tái phát người bệnh cần dùng thuốc theo đúng chỉ dẫn, không tự ý thay đổi liều dùng hoặc bỏ điều trị.

Làm nóng cơ thể đúng mức trước khi tập luyện

Nên khởi đầu bằng đi bộ và các động tác nhẹ nhàng, mềm dẻo sau đó chạy nhanh từng đoạn ngắn khoảng 30 giây, rồi nghỉ 60 giây. Có thể lập lại như vậy 2-3 lần. Mỗi lần thời gian khởi động trung bình từ 5 – 10 phút. Với người lớn tuổi thường cần khởi động kéo dài hơn so với giới trẻ. Cường độ gắng sức cũng cần bắt đầu từ cường độ thấp, tăng lên từ từ.

Lựa chọn môn thể thao phù hợp

• Đó phải là môn thể thao khiến người tập thích thú và thoải mái
• Các môn thể thao nhẹ nhàng: đi bộ, yoga, chạy cự ly ngắn, dưỡng sinh
• Các môn thể thao đồng đội: bóng đá, bóng rổ, bóng chuyền
• Môn thể thao có thời gian gắng sức ngắn (khoảng 10 giây) kèm giai đoạn nghỉ dài hơn (khoảng 30 giây) nối tiếp nhau (như quần vợt, cầu lông, bóng bàn) hiếm khi đưa đến hen gắng sức.
• Chạy cự ly dài (marathon), đua xe đạp hoặc thể dục nhịp điệu aerobic là các môn thể thao dễ gây hen gắng sức hơn.
• Bơi trong điều kiện trời ấm khá phù hợp và rất tốt cho bệnh nhân hen. Tuy nhiên, nếu thời tiết lạnh, bơi trong các hồ bơi không đảm bảo vệ sinh hoặc có quá nhiều chất sát trùng (Chlor) hoặc nước lạnh hoàn toàn có thể trở thành điều kiện thuận lợi để dẫn đến cơn hen.
• Môn thể thao được cho là nguy hiểm nhất với người bệnh hen là lặn biển. Đối với môn này có lẽ tốt nhất người bệnh hen phế quản không nên mạo hiểm thử.

Chủ động tránh các yếu tố bất lợi từ môi trường xung quanh

Địa điểm tập luyện cũng nên được lựa chọn kĩ càng. Nơi tập không nên có nhiều bụi, phấn hoa. Không khí không bị ô nhiễm và quan trọng là tránh thời tiết lạnh và khô. Môi trường xung quanh góp phần tạo cảm giác thư giãn, thoải mái sẽ làm hạn chế cơn hen. Bên cạnh đó, không khí trong lành, ấm áp cũng rất có lợi cho việc thực hiện các bài tập thở cho người bị hen suyễn.

Làm nguội cơ thể đúng cách là điều nhiều người bỏ qua

Mọi thứ đều phải có đi có lại. Nếu ban đầu bạn đã có những động tác làm nóng cơ thể thì khi kết thúc bạn cũng nên làm nguội cơ thể đúng cách. Mỗi lần vận động thân nhiệt đều tăng lên đáng kể. Nếu làm nguội sai cách thì cũng chẳng khác nào bạn đi vào nhà lạnh cả. Điều này không tốt cho người bệnh hen. Nên làm nguội cơ thể trong khoảng 10 phút trước khi quay lại với những sinh hoạt khác.

Kết luận

Tuy rằng gắng sức là một trong các yếu tố có thể làm cơn hen khởi phát nhưng không vì thế mà người bị hen phế quản phải từ bỏ luyện tập thể dục thể thao. Cũng trong nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy rằng tập luyện thể lực sẽ góp phần giúp kiểm soát bệnh hen tốt hơn và giảm được tỷ lệ nhập viện vì hen.

Như vậy người bị hen phế quản có thể tập luyện thể thao nếu thực hiện tốt điều trị và làm theo hướng dẫn của bác sỹ điều trị.

Theo BS.Trần Anh Tuấn

Trưởng khoa Hô hấp –  BV Nhi Đồng 1 – TP. HCM

Xem thêm: Thức uống nào tốt cho người bị hen phế quản