Điều trị sốt xuất huyết Dengue thể thông thường bằng y học cổ truyền

Sốt xuất huyết Dengue là bệnh truyền nhiễm gây dịch, do virus Dengue gây nên. Virus truyền từ người bệnh sang người lành qua muỗi Aedes aegypti. Bệnh hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Bài viết xin giới thiệu thêm cách điều trị sốt xuất huyết Dengue bằng y học cổ truyền để người đọc tham khảo.

Phân độ sốt xuất huyết Dengue

Bệnh xảy ra quanh năm, chủ yếu từ tháng 5 – 11 hằng năm (vào mùa mưa). Bệnh gặp ở mọi lứa tuổi, nhiều nhất ở trẻ em. Bệnh có đặc trưng bởi sốt, xuất huyết, thoát huyết tương. Biến chứng nặng của bệnh bao gồm sốc giảm thể tích tuần hoàn và rối loạn đông máu thứ phát sau sốc kéo dài. Nếu không được chẩn đoán sớm và xử trí kịp thời sẽ dẫn đến tử vong. Theo mức độ nặng nhẹ, bệnh chia làm 4 độ:

Độ I

Sốt đột ngột, kéo dài 2 – 7 ngày, dấu hiệu dây thắt dương tính.

Độ II

Triệu chứng như độ I, kèm xuất huyết tự nhiên dưới da và niêm mạc từ ngày thứ 2 – 3 của bệnh trở đi.

Độ III

Có dấu hiệu suy tuần hoàn, mạch nhanh nhỏ, huyết áp hạ hoặc kẹt, kèm theo da lạnh ẩm, bứt rứt, vật vã hoặc li bì. Các triệu chứng sốc này thường xảy ra vào ngày thứ 3 – 6 của bệnh.

Độ IV

Sốc sâu, mạch nhanh nhỏ, khó bắt, huyết áp không đo được (huyết áp = 0).

Điều trị sốt xuất huyết Dengue bằng y học cổ truyền

Mục tiêu điều trị

Cho đến thời điểm hiện nay, y học hiện đại vẫn chưa có thuốc đặc hiệu điều trị nguyên nhân gây bệnh. Chủ yếu mới dừng ở mức điều trị sốt xuất huyết qua các triệu chứng.

• Trong điều trị bệnh, quan trọng nhất là phát hiện dấu hiệu tiền sốc (độ III). Xử trí kịp thời bằng hồi sức nội khoa y học hiện đại để giảm tử vong. Có thể kết hợp điều trị y học cổ truyền tùy mức độ bệnh.
• Khi chưa có dấu hiệu tiền sốc (độ I và II), điều trị đơn thuần bằng y học cổ truyền tỏ ra có nhiều kết quả khả quan. Cụ thể, y học cổ truyền có thể tham gia điều trị bệnh này như sau

Sốt xuất huyết Dengue độ I

Phát sốt, gai rét, sốt ngày càng cao. Đau đầu, ổ mắt và toàn thân. Mệt mỏi, ăn kém, có thể buồn nôn và nôn. Miệng khát, thích uống nước mát. Đại tiện táo hoặc lỏng, tiểu tiện vàng. Da sung huyết, chưa có xuất huyết. Bệnh mới phát, sốt nhẹ hoặc vừa, kèm gai rét, thân mình đau mỏi, dùng bài Ngân kiều tán

Sắc uống 1 thang/ ngày, chia 2 lần.

Nếu sốt cao, ra mồ hôi nhiều, khát nhiều, mạch nhanh, mặt mắt đỏ, dùng bài Bạch hổ thang.

Sắc đến khi gạo chín nhừ là được, uống 3 – 4 lần / ngày.

Sốt xuất huyết Dengue độ II

Sốt cao liên tục, khát nhiều, bứt rứt, quấy khóc hoặc mê man li bì. Xuất huyết tự nhiên ở da, niêm mạc hoặc nội tạng. Nếu chưa có xuất huyết nội tạng, dùng bài nghiệm phương Tứ sinh thang

Các vị này liều lượng như nhau, sắc uống 2 – 3 lần/ngày.

Nếu xuất huyết dưới da nhẹ, dùng cỏ nhọ nồi tươi 80 – 100 g, giã nát, lọc lấy nước uống.

Xuất huyết dưới da thành đám hoặc mảng, hay có xuất huyết nội tạng, dùng Tê giác địa hoàng thang.

Sắc ba vị, Tê giác mài ra cùng uống 3 lần/ ngày.

Nếu không có Tê giác thay bằng bột Sừng trâu liều lượng gấp 4 lần. Lúc này nên kết hợp với y học hiện đại để điều trị.

Xuất huyết nhiều gia Sâm Tam thất 8g, Hòe hoa sao đen 12g.

Sốt xuất huyết Dengue độ III (Hội chứng sốc sốt xuất huyết)

Đang sốt cao hoặc sốt đang giảm, thì chân tay lạnh ẩm, mặt môi tái nhợt, huyết áp tụt hoặc kẹt, bứt rứt, vật vã hoặc li bì. Mạch nhỏ yếu. Nặng hơn, mạch nhanh nhỏ, khó bắt, huyết áp không đo được. Huyết áp tụt ít, có thể dùng

1. Cam thảo

2. Bào khương (vỏ gừng)

3. Nhân sâm

Liều lượng như nhau, tán bột, uống 15 – 20 g/lần 2 – 3 lần/ ngày.

Có thể kết hợp cứu Thần khuyết, Quan nguyên, Khí hải đến khi chân tay ấm trở lại. Nếu huyết áp tụt nhiều, phải hồi sức nội khoa tích cực, hạn chế sử dụng y học cổ truyền.

Sốt xuất huyết Dengue độ IV

Cần điều trị tích cực bằng y học hiện đại, không sử dụng y học cổ truyền.

Thời kỳ hồi phục: Thường có hai loại biểu hiện theo y học cổ truyền

• + Vị âm bất túc: Chán ăn, miệng khát, môi khô, đái ít, nước tiểu vàng, đại tiện táo. Lòng bàn tay nóng. Lưỡi đỏ, ít rêu, mạch tế sác vô lực dùng Ích vị thang gia giảm

• + Tỳ dương hư: Mệt mỏi, chân tay lạnh, chán ăn, mồ hôi dâm dấp, nước tiểu trong, đại tiện lỏng. Mô lưỡi nhợt, mạch tế nhược dùng Sâm linh bạch truật tán gia giảm.

Phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue

• Chống muỗi bằng dầu sả vẩy quanh nhà
• Vôi bột rắc ở cống rãnh, nơi bùn lầy nước đọng
• Khi ngủ phải mắc màn.

Với sốt xuất huyết Dengue độ I và II, điều trị đơn thuần bằng y học cổ truyền cho kết quả tốt, nhưng cần theo dõi cẩn thận và phát hiện sớm các dấu hiệu tiền sốc.

Với độ III và IV, cần hồi sức nội khoa tích cực, lúc này y học cổ truyền chỉ có thể hỗ trợ điều trị. Nhưng ở giai đoạn hồi phục, điều trị y học cổ truyền lại có kết quả khả quan, giúp người bệnh chóng hồi phục sức khỏe, tiếp tục sinh hoạt, học tập trong thời gian ngắn nhất.

TS. Đặng Minh Hằng

Giảng viên khoa Y học cổ truyền – Trường Đại học Y Hà Nội