Mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột là gì – Nguyên nhân – Triệu chứng – Hậu quả

Hệ vi sinh vật đường ruột đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe con người. Chúng tạo ra hàng rào bảo vệ cơ thể trước những tác nhân gây bệnh từ bên ngoài. Vi sinh vật đường ruột hỗ trợ quá trình tiêu hóa và tạo ra nguồn năng lượng khổng lồ cho cơ thể. Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột là nguyên nhân tiêu chảy ở trẻ.

1. Mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột là gì

Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột là sự thay đổi về thành phần hay số lượng của các vi sinh vật cộng sinh trong đường ruột khiến cho tỷ lệ lợi khuẩn giảm trong khi vi khuẩn gây hại tăng lên

2. Nguyên nhân gây mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột

2.1. Quá trình sinh đẻ

Qua khảo sát các chuyên gia nhận thấy sự khác biệt trong hệ vi sinh vật đường ruột của trẻ được sinh thường qua đường âm đạo của mẹ với sinh mổ.

Những trẻ được sinh thường có hệ vi sinh vật đường ruột phong phú hơn. Lúc mới sinh ra, cơ thể trẻ hoàn toàn vô khuẩn nhưng trong quá trình sinh tự nhiên qua đường âm đạo trẻ được nhận các vi khuẩn từ âm đạo và hệ vi sinh trong đường ruột của người mẹ, chủ yếu là Bacteroides, Lactobacillus và Bifidobacterium. Từ những vi khuẩn ban đầu này, hệ vi sinh đường ruột ở trẻ em bắt đầu thiết lập.

Nếu trẻ sinh theo hình thức sinh mổ, trẻ sẽ không có cơ hội tiếp xúc với các vi khuẩn trong hệ vi sinh của người mẹ vì thế dẫn đến sự mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột của trẻ từ khi mới sinh.

2.2. Chế độ dinh dưỡng và chăm sóc trẻ

Chế độ dinh dưỡng và cách thức nuôi dạy trẻ cũng quyết định đến tính đa dạng của hệ vi sinh vật đường ruột.

Ở trẻ bú sữa mẹ, Bifidobacteria chiếm 80 – 90% tổng lượng vi sinh đường ruột, Lactobacilli và Bacteroides tăng dần với số lượng ít hơn và Enterobacteria giảm dần.

Trong khi đó ở trẻ ăn sữa công thức, hệ vi sinh đường ruột chủ yếu là coliforms, Bacteroides, và lượng Bifidobacteria thấp hơn rõ rệt.

Sau giai đoạn ăn bổ sung, hệ vi sinh đường ruột ở trẻ giống người lớn với chủ yếu là Bacteroides, Veillonella, và Fusobacterium.

Ngoài ra chế độ dinh dưỡng khi trẻ lớn dần cũng ảnh hưởng không nhỏ đến hệ vi sinh vật đường ruột. Chế độ dinh dưỡng không hợp lý, ăn quá nhiều, chế độ ăn kém đa dạng, ăn các thức ăn khó tiêu hoá hoặc ăn kiêng khem quá mức cũng là một trong các nguyên nhân dẫn đến mất cân bằng hệ vi sinh.

2.3. Tình trạng nhiễm trùng và tiếp xúc với kháng sinh.

Khi bị mắc các bệnh nhiễm trùng và phải tiếp xúc nhiều với kháng sinh là một trong các nguyên nhân thường gặp nhất gây mất cân bằng hệ vi sinh. Các thuốc kháng sinh ngoài tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh cũng sẽ tiêu diệt một phần các vi khuẩn có lợi. Đấy là chưa kể đến việc nhiễm trùng, nhiễm khuẩn khiến gia tăng nhanh số lượng vi khuẩn có hại trong đường ruột. Điều này ảnh hưởng đến sự cân bằng giữa tỷ lệ lợi khuẩn và hại khuẩn dẫn đến mất cân bằng hệ vi sinh. Sử dụng kháng sinh bừa bãi là một trong những nguyên nhân tiêu chảy ở trẻ.

2.4. Các bệnh lý mắc phải

Khi mắc các bệnh lý như viêm đường tiêu hóa (viêm dạ dày, loét dạ dày, viêm đại tràng…) hoặc các trường hợp phẫu thuật ống tiêu hóa, rửa đường tiêu hóa, hay các trường hợp hóa trị xạ trị.

Một số yếu tố được cho là có liên quan đến mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột bao gồm: rượu – thức uống có cồn, căng thẳng  stress, mất ngủ…

3. Biểu hiện của mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột

Các biểu hiện của mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột thường không đặc hiệu, những biểu hiện này phụ thuộc vào thời gian và mức độ nặng của sự mất cân bằng cũng như các bệnh lý tiềm tàng của cơ thể. Biểu hiện của mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột thường dưới dạng các hội chứng như:

• Chán ăn,  bỏ bú, giảm cảm giác thèm ăn
• Đau bụng, chướng bụng
• Hệ miễn dịch yếu, thường xuyên mắc các bệnh nhiễm khuẩn…
• Nôn, trớ
• Bé bị tiêu chảy thường xuyên, hoặc táo bón

4. Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột là nguyên nhân tiêu chảy ở trẻ và các hệ lụy khó lường khác

Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột có thể là nguyên nhân tiêu chảy ở trẻ và nhiều hệ lụy khó lường khác

• Nhiễm trùng đường tiêu hóa; tiêu chảy cấp, tiêu chảy kéo dài; hội chứng kém hấp thu; không dung nạp thức ăn, hội chứng ruột kích thích, quá phát vi khuẩn
• Các bệnh lý ruột viêm: viêm loét đại trực tràng, bệnh Crohn
• Ảnh hưởng đến các rối loạn tâm lý: Theo các nhà nghiên cứu, vi khuẩn đường ruột có khả năng sản xuất serotonin – chất liên quan đến các rối loạn lo âu, trầm cảm…
• Béo phì và hội chứng chuyển hóa: Hệ vi sinh vật đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu hóa và chuyển hóa các chất dinh dưỡng. Do vậy việc hệ vi sinh vật đường ruột có thể gây ảnh hưởng đến tình trạng béo phì và rối loạn chuyển hóa đã được nhiều chuyên gia nghiên cứu và khẳng định bước đầu.
• Bệnh lý dị ứng: Các vi khuẩn đường ruột thiết lập cân bằng đáp ứng miễn dịch của các tế bào lympho T giúp đỡ, kích thích sản xuất interleukin 10 có tác dụng giảm các bệnh lý dị ứng. Chính vì vậy khi mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột sẽ dễ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh dị ứng.

PGS.TS Nguyễn Thị Việt Hà

Phó trưởng Bộ môn Nhi – Đại học Y Hà Nội

Trưởng khoa Tiêu hóa – Bệnh viện Nhi Trung ương