Xơ gan và những điều cần biết

Trong những năm gần đây, tỉ lệ những người mắc các bệnh lý về gan nói chung, bệnh xơ gan nói riêng ngày một tăng cao. Gan là một tạng lớn, giữ nhiều chức năng quan trọng của cơ thể vì thế nên gan rất dễ bị tổn thương trước mọi tác động trong hay ngoài cơ thể, những tổn thương có thể hồi phục nhưng đôi khi kéo dài dai dẳng và tiến triển thành xơ gan nếu như không được phát hiện và điều trị đúng cách. Bài viết này có thể giúp bạn có thêm một vài thông tin hữu ích về xơ gan:

Xơ gan là gì?

Xơ gan là một tình trạng bệnh mạn tính đặc trưng bởi sự thay thế lan tỏa các tế bào gan bằng mô xơ và tạo ra tổn thương dạng nốt, lộ diện trên cấu trúc gan bình thường. Tình trạng xơ hóa là biểu hiện cuối cùng của nhiều nguyên nhân gây tổn thương gan.

Xơ gan là biểu hiện cuối cùng của các nguyên nhân gây tổn thương gan

Nguyên nhân xơ gan

Viêm gan virus B. C,viêm gan virus D

Là một trong những nguyên nhân phổ biến hàng đầu gây xơ gan, đặc biệt là do virus viêm gan B, ngoài ra còn có virus viêm gan A,viêm gan virus C, D, E làm tổn thương nhu mô gan lâu ngày chuyển thành xơ gan.

Rượu

Là nguyên nhân phổ biến, chỉ đứng sau viêm gan virus, do uống nhiều rượu và kéo dài nhiều năm, làm gan bị nhiễm độc , tổn thương và xơ hóa.

Các nguyên nhân ít gặp hơn

Nhiễm khuẩn

Do virus, vi khuẩn, kí sinh trùng như: sán máng, giang mai, HIV gây viêm đường mật xơ hóa,.. Độc tố tác động trực tiếp lên nhu mô gan và gián tiếp khi tình trạng nhiễm khuẩn gây suy sụp toàn thân, ảnh hưởng đến gan.

Bệnh chuyển hóa, bệnh di truyền

Gan là kho dự trữ của nhiều chất, cũng là nơi chuyển hóa các chất. Khi rối loạn bất kỳ chức năng nào đó có thể làm gan tổn thương. Như trong bệnh Wilson do rối loạn chuyển hóa đồng, đồng sẽ lắng đọng ở gan gây xơ gan, ở nhân xám gây nên các triệu chứng thần kinh, bệnh gan ứ đọng glycogen, bệnh gan xơ hóa dạng nang, tăng tyrosin,…

Do bệnh đường mật

Bao gồm tắc mật trong và ngoài gan, ứ đọng mật làm ảnh hưởng đến tế bào gan, tổn thương và dần dần dẫn đến xơ gan.

Do bệnh lý tự miễn

Viêm gan tự miễn, xơ gan mật tiên phát,..

Bệnh mạch máu

Suy tim, Hội chứng Budd- Chiari,..

Do thuốc và nhiễm độc

Các thuốc gây tổn thương cho gan như isoniazid, diclofenac, aflatoxin,..

Các nguyên nhân khác

Suy dinh dưỡng, thiếu máu,..

Biểu hiện của xơ gan như thế nào?

Xơ gan có biểu hiện lâm sàng khá đa dạng, các biểu hiện sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, vào giai đoạn bệnh, tiến triển, diễn biến và biến chứng của bệnh. Các triệu chứng thường gặp mà mọi người nên chú ý bao gồm:

• Mệt mỏi, giảm cân, chán ăn.
• Rối loạn tiêu hóa như ăn không tiêu, đầy bụng, chướng hơi,…
• Đau, tức vùng hạ sườn phải
• Có thể có các đợt chảy máu cam, chảy máu chân răng hay các đám bầm tím dưới da không rõ nguyên nhân.
• Vàng da, vàng mắt hoặc sạm da
• Nổi các mạch nhỏ như mạng nhện trên da (sao mạch) thường gặp ở cổ, ngực, lưng.
• Phù hai chân
• Cổ chướng
• Khả năng làm việc cũng như hoạt động tình dục kém.

Các xét nghiệm nào giúp chẩn đoán bệnh?

Để chẩn đoán xơ gan, chúng ta sẽ được các bác sỹ thăm khám lâm sàng nhằm phát hiện các dấu hiệu, triệu chứng của bệnh. Từ cơ sở đó, các bác sỹ sẽ chỉ định một số xét nghiệm phục vụ chẩn đoán bệnh, giai đoạn bệnh và mức độ tổn thương gan một cách chính xác. Một số xét nghiệm thường làm như:

Xét nghiệm máu

Công thức máu

Có thể thấy được tình trạng thiếu máu nhược sắc, tiểu cầu giảm do tổn thương chức năng gan của xơ gan gây ra.

Xét nghiệm máu để thấy được các chỉ số tiểu cầu,HGB..của bệnh nhân

Đông máu cơ bản

Gan là nơi sản xuất các yếu tố đông máu, khi gan bị xơ làm chứng năng này bị rối loạn. Xét nghiệm có thể thấy tỉ lệ prothrombin giảm, thời gian Quick kéo dài.

Sinh hóa máu

Có thể thấy ALT và AST bình thường hoặc cao vừa phải, Albumin giảm, tăng bilirubin máu,  gammaglobulin tăng, IgG, IgM tăng.

Chẩn đoán hình ảnh

Siêu âm

Là phương pháp đơn giản, không xâm lấn, có thể thực hiện ở hầu hết các cơ sở y tế và có thể làm nhiều lần mà không ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh. Qua hình ảnh quan sát được trên siêu âm, các bác sỹ có thể đánh giá kích thước gan, cấu trúc của gan, bờ gan, mạch máu lớn ở gan và một số bất thường như gan nhiễm mỡ, các khối u, áp xe,…

Xquang

Ít có giá trị trong chẩn đoán xơ gan nhưng đôi khi có thể phát hiện một số hình ảnh gợi ý biến chứng của xơ gan trên phim xquang như tràn dịch màng phổi, gan to đẩy cơ hoành lên cao,…

Cắt lớp vi tính

Có giá trị chẩn đoán, đồng thời giúp phát hiện ung thư gan.

Cộng hưởng từ

Thường chỉ định khi nghi ngờ tổn thương và phân biệt các khối tăng sinh với ung thư gan giai đoạn sớm.

Nội soi thực quản- dạ dày

Có thể đánh giá được biến chứng của xơ gan như giãn tĩnh mạch thực quản, xuất huyết tiêu hóa,..

Thăm dò đánh giá xơ hóa gan

Đo độ đàn hồi gan

Mục đích để đánh giá mức độ xơ hóa của gan.

Dựa vào chỉ số APRI

Dựa trên lượng aspartate aminotransferase (AST) và tiểu cầu trong cơ thể. AST là một loại enzym do gan tạo ra. Tiểu cầu là một loại tế bào máu giúp chữa lành vết thương và cầm máu. Nếu APRI ≤ 0,5 nghĩa là gan không bị xơ hóa hoặc có một chút sẹo nhỏ. Nếu APRI ≥ 1,5 nghĩa là gan có sẹo và có khả năng bị xơ gan.

Xét nghiệm dịch cổ trướng

Thấy độ chênh Albumin huyết thanh và dịch màng bụng  (SAAG) >=1,1 g/dL

Các xét nghiệm khác

Tìm nguyên nhân gây bệnh xơ gan như HbsAg, Anti HCV, ANA,.. có kết quả dương tính hoặc giá trị bệnh lý.

Bệnh xơ gan nguy hiểm như thế nào?

Gan là cơ quan nội tạng lớn của cơ thể, đóng vai trò quan trọng trong nhiều chức năng của cơ thể. Gan bị xơ lâu ngày làm chức năng cơ thể suy giảm và kèm theo nhiều biến chứng nguy hiểm.

Chảy máu do tăng ALTMC

Đây là một biến chứng nặng, thường gặp, bệnh gây xuất huyết và tỉ lệ tử vong cao. Thường do giãn vỡ tĩnh mạch thực quản, tĩnh mạch phình vị,  hang vị, tá tràng,..

Bệnh lý não gan

Là tình trạng thay đổi chức năng thần kinh ở người xơ gan, bệnh ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống cũng như khả năng sống thêm của người bệnh. Nguyên nhân do chức năng gan bị ảnh hưởng, gan không thể đào thải các chất độc ra ngoài cơ thể, các chất này tăng cao trong máu như Amoniac,.. theo máu lên não, tổn thương não bộ. Người bệnh có biểu hiện rối loạn tri giác, lú lẫn, hôn mê và có thể dẫn tới tử vong.

Bệnh lý gan thận

Bệnh nhân xơ gan lâu ngày dẫn đến chức năng thận cũng bị rối loạn theo gây nên tình trạng suy thận đi kèm, nếu không được can thiệp kịp thời, người bệnh có thể tử vong.

Cổ trướng

Là tình trạng xuất hiện dịch trong ổ bụng, nếu dịch nhiều đẩy cơ hoành lên cao làm người bệnh khó thở.

Hạ Natri máu

Gặp ở 20-30% bệnh nhân, được khẳng định khi nồng độ natri máu dưới 130 mmol/L xuất hiện trên bệnh nhân cổ trướng. Biến chứng này tiên lượng thường không tốt, người bệnh dễ đi vào hôn mê gan.

Hội chứng gan phổi

Là tình trạng thiếu máu ở động mạch và giãn các mạch máu bên trong phổi, hậu quả là gây thiếu oxy, tạo nên các shunt bên trong phổi nối giữa hệ mạch phổi và mạch cửa, bệnh nhân triệu chứng khó thở, da tím tái, thở nhanh, suy hô hấp, có thể có tràn dịch màng phổi,…

Nhiễm trùng dịch cổ trướng

Cũng là một biến chứng thường gặp của bệnh nhân xơ gan, thường không phát hiện được đường vào của vi khuẩn. Người bệnh xuất hiện các triệu chứng nhiễm trùng, nuôi cấy vi khuẩn bằng dịch cổ chướng có thể phát hiện ra tác nhân gây bệnh.

Huyết khối tĩnh mạch cửa

Những bệnh nhân xơ gan có nguy cơ cao bị huyết khối ở các tĩnh mạch sâu, đặc biệt là hệ tĩnh mạch cửa, do rối loạn chức năng đông cầm máu của gan gây ra.

Ung thư biểu mô tế bào gan

Xơ gan lâu ngày có thể xuất hiện khối u ung thư hóa trên nền gan xơ, đây được coi là nguy cơ hàng đầu gây ra ung thư gan nguyên phát.

Điều trị xơ gan như thế nào?

Chế độ ăn uống, sinh hoạt

Là bước khá quan trọng trong điều trị xơ gan.

Không sử dụng thuốc an thần và paracetamol trong điều trị suy gan

• Ở giai đoạn còn bù người bệnh có thể làm việc và sinh hoạt bình thường, tránh vận động mạnh, nên ăn nhạt và kiêng rượu bia. Giai đoạn mất bù phải nghỉ ngơi hoàn toàn.
• Cung cấp đầy đủ năng lượng trong bữa ăn hằng ngày. Không nên dùng nhiều thực phẩm như thịt đỏ, đạm động vật mà ưu tiên thực phẩm từ đạm thực vật.
• Không sử dụng thuốc an thần và paracetamol.

Điều trị nguyên nhân

Trong giai đoạn đầu mục đích là để giảm sự tổn thương gan do nguyên nhân làm tình trạng bệnh nặng hơn, tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh mà có những phác đồ điều trị cụ thể như:

• Xơ gan do viêm gan virus viêm gan B nên dùng các thuốc ức chế virus như lamivutin, entercavir, tenofovir,..
• Xơ gan do virus viêm gan C có thể dùng Peginterferon kết hợp với Ribavirin trong xơ gan giai đoạn đầu.
• Xơ gan do rượu, người bệnh bắt buộc phải ngừng rượu hoàn toàn, có thể xem xét dùng các thuốc corticoid.
• Xơ mật tiên phát dùng acid ursodeoxycholic.

Điều trị biến chứng

Nếu không được can thiệp kịp thời thì nguy cơ cao ảnh hưởng đến tính mạng người bệnh.

• Cổ chướng: phải hạn chế ăn muối kết hợp với thuốc lợi tiểu kháng aldosterol và furosemid. Giai đoạn nặng, bác sỹ có thể chỉ định nối thông hệ tĩnh mạch cửa và tĩnh mạch trên.
• Biến chứng não gan: có chế độ ăn hạn chế protein và ưu tiên cung cấp acid amin phân nhánh, làm sạch ruột và xem xét sử dụng kháng sinh trong điều trị.
• Giãn vỡ tĩnh mạch thực quản: phải cầm máu được cho bệnh nhân bằng các phương pháp như nội soi, bằng các thuốc tác động đến vận mạch hoặc có thể làm thông giữa hai hệ thống tĩnh mạch cửa và chủ.
• Nhiễm trùng dịch cổ chướng: một số loại kháng sinh được cân nhắc lựa chọn như: cefotaxim, ciprobay, rifaximin,..

Phòng bệnh xơ gan như thế nào?

Xơ gan là tình trạng tổn thương không hồi phục, giai đoạn cuối của nhiều bệnh nên việc phòng bệnh xơ gan là một vấn đề hết sức quan trọng.

Cần có các biện pháp ngăn chặn, loại trừ các nguyên nhân gây bệnh xơ gan như tiêm phòng viêm gan virus B, không uống nhiều rượu, ăn chín uống sôi để phòng các bệnh sán lá gan, các bệnh do kí sinh trùng khác gây ra, điều trị tốt các bệnh đường mật, thận trọng khi dùng các thuốc có thể gây hại cho gan, điều trị tốt các bệnh viêm gan cấp,…

Bên cạnh đó, mọi người nên duy trì chế độ sinh hoạt, vận động lành mạnh, khám sức khỏe định kì để phát hiện và điều trị sớm các bệnh lý của cơ thể.

BS.Quỳnh An

Xem thêm: Biến chứng của gan nhiễm mỡ